یکی از وظایفی که در زمان غیبت کبرا برای منتظران عنوان گردیده، صدقه دادن جهت سلامتی وجود مقدس امام عصر(ع) است. قبل از آنکه روایات در این موضوع را یادآور  شویم سؤالی را مطرح می‌کنیم و آن اینکه: وجود و بقای آن امام بزرگوار با عنایت ذات اقدس الهی انجام گرفته و می‌گیرد، حال چنین وجود مبارکی که سالیان سال است بر طبق اعتقاد شیعه به دنیا آمده و خداوند او را حفظ فرموده، چه نیازی به صدقه دارد؟!                       

در پاسخ به این سؤال، ابتدا بیان می‌کنیم که صدقه برای حضرت به چه صورت‌هایی تصور می‌شود: 1. صدقه از جانب ولی‌عصر(ع): انسان به نیابت از آن حضرت صدقاتی را می‌دهد تا بدین وسیله برای آن حضرت ثواب و اجری حاصل گردد، همان‌طوری که به نیابت آن حضرت حج انجام می‌گیرد. در این‌گونه نیابت‌ها هیچ اشکال و ایرادی نیست، زیرا سخنی از سلامتی برای آن حضرت، مطرح نشده است. 2. صدقه برای سلامتی آن حضرت: در این مورد است که اشکال مطرح می‌شود که وجود آن حضرت چه نیازی به صدقه دارد؟ در جواب می‌توان بیان داشت که صدقه برای سلامتی آن حضرت می‌تواند از بیماری‌ها باشد نه به خاطر تحفّظ از مرگ. توضیح اینکه آن وجود مقدس همانند انسان‌های دیگر مریض می‌شوند و در معرض آفات قرار می‌گیرند. در تاریخ زندگانی امام صادق(ع) چنین آمده که بر حضرتش تبی عارض گشت، حضرت چندین بار «یا فاطمه» گفتند،1 یا در جای دیگر آمده که امام صادق(ع) در شب بیست و سوم ماه رمضان مریض بودند دستور دادند با همان حال بیماری، ایشان را به مسجد ببرند،2 ظاهراً به خاطر اهمیت احیاء شب بیست و سوم رمضان. خلاصه در تاریخ زندگانی ائمه(ع) بسیار مشاهده می‌شود که امامان بزرگوار مریض می‌شدند و در بعضی موارد دستور ذبح گوسفند و اطعام می‌دادند. وجود مقدس امام زمان(ع) هم یکی از آن ائمة اثنی‌عشر است و از آن قاعده مستثنا نیست. نکته‌ای که هست اینکه ائمه(ع) در معرض آسیب‌های دیگر بوده‌اند و دشمنان آنان را از پای درآوردند، لیکن ارادة خداوند بر این قرار گرفته که وجود مقدس ولی‌عصر(ع) حفظ شود تا ظهور برسد و بر همگان آشکار گردد. دلایل روایی: روایات مورد نظر دو دسته هستند: ـ روایات راجع به نیابت از حج ـ روایات صدقه در اینجا روایاتی را متذکر می‌شویم، ابتدا روایات مربوط به صدقه ذکر می‌شود: الف ـ امام صادق(ع) می‌فرماید: «صدقه در شب، خشم و غصب خداوند را خاموش، گناه بزرگ را محو، و حساب روز قیامت را آسان می‌کند و صدقه در روز، موجب برکت در مال و زیادی عمر می‌شود».3 ب ـ امام صادق(ع) می‌فرماید: «صدقه دادن آشکار، هفتاد نوع بلا را دفع، و صدقه دادن پنهان، خشم و غضب خداوند را برطرف می‌سازد.»4 و اما روایات مربوط به انجام طواف، حج و صدقه به نیابت از ائمه(ع): 1. موسی بن قاسم می‌گوید: به امام جواد(ع) عرض کردم تصمیم داشتم که به نیابت از شما و پدرتان ـ علی بن موسی الرضا(ع) ـ طواف نمایم، اما مردم می‌گویند به نیابت امامان و اوصیا نمی‌توان طواف کرد. حضرت فرمودند: هر مقدار که برایت ممکن است به نیابت از ما طواف کن و این امر جایز است... سپس از آن حضرت سؤال کردم که آیا می‌توانم از طرف مادرتان حضرت فاطمه(س) طواف کنم؟ حضرت فرمودند: این کار را بسیار انجام بده همانا این بهترین چیزی است که انجام خواهی داد. 2. علی بن ابی حمزه می‌گوید: «به حضرت ابو ابراهیم ـ موسی بن جعفر(ع) ـ عرض کردم: آیا از طرف زندگان و مردگان از خویشان و دوستان، حج به جا آورم و نماز بخوانم و صدقه بدهم؟ حضرت فرمود: بله، از سوی آنها صدقه بده، و نماز بگزار و به خاطر صله و پیوندت با او پاداش دیگری [نیز] برایت خواهد بود.5 3. مرحوم حاج شیخ عباس قمی در کتاب خودش6 به وظایف بندگان در زمان غیبت پرداخته و از جملة آن وظایف، صدقه برای حفظ وجود مقدس آن حضرت و نیز حج به نیابت آن حضرت اشاره کرده و نوشته است: این عمل (حج نیابتی) انجام می‌گرفته و مورد تقدیر حضرتش واقع شده است. سید اجل علیّ بن طاووس به فرزندش چنین سفارش کرده است:7 پس در پیروزی و وفاداری و تعلّق خاطر و دلبستگی نسبت به آن حضرت(ع) به گونه‌ای باش که خداوند و رسول او(ص) و پدران آن حضرت و خود او از تو می‌خواهند و (هنگامی که نماز حاجت به جای می‌آوری) حوائج آن بزرگوار را بر خواسته‌های خود مقدم بدار و صدقه دادن از سوی آن جناب را پیش از صدقه دادن از سوی خودت و عزیزانت قرار ده و دعا برای آن حضرت را مقدم بدار که سبب می‌شود به سوی تو توجه کند و به تو احسان نماید.8 4. امام صادق(ع) می‌فرماید: چه چیز باز می‌دارد شما را که نسبت به والدین خود در حال زنده بودن و پس از مرگشان نیکی نماید، از سوی آنان نماز بگزارد، از طرف ایشان صدقه بدهد، حج بجای آورد و روزه بگیرد، پس آنچه انجام داده برای آنان خواهد بود و مثل آن ثواب برای او است. پس خداوند عزّوجلّ به خاطر نیکی و صله‌اش، خیر بسیاری برای او خواهد افزود.9 از مجموع این روایات و نظایر آنها روشن می‌شود که صدقه دادن و نماز خواندن و حج به جا آوردن و انجام دیگر امور خیر به نیابت از زندگان و مردگان جایز، بلکه مستحب است، و از آنجا که امام(ع) نسبت به شیعیانشان اولی به نفس خودشان می‌باشند و باید در تمام امور آن حضرت را مقدم بر خودشان بدارند، پس به جاست که در صدقه دادن هم مانند دعا کردن، آن حضرت را بر خود مقدم نمایند، حال فرق نمی‌کند که بدون نیابت، این صدقه را برای سلامتی آن وجود مقدس و به خاطر ثوابش به ایشان هدیه کند یا به نیابت از آن بزرگوار، چه این که در سیره و روش?علمای ربانی و سفارشات آنها، هر دو وجه وجود داشته است. توضیح بیشتر: در اینجا ممکن است اشکالی بیان شود و آن اینکه بین دعا و صدقه چه فرق است همان‌طور که دعا برای آن حضرت است صدقه هم مطلقاً جایز بلکه مستحب است. در بعضی از ادعیه برای وجود و بقای آن حضرت دعا می‌شود یکی از آن دعاهایی است که سید بن طاووس و شیخ در مصباح و مرحوم حاج شیخ عباس قمی در مفاتیح‌الجنان ذکر کرده‌اند و اما آن قسمت دعا که برای حفظ آن حضرت است این است که می‌فرماید: «و أعذه من شرّ جمیع ما خلقت و برأت و أنشأت و صوّرت و احفظه من بین یدیه و من خلفه و عن یمینه و عن شماله و من فوقه و من تحته بحفظک الذی لا یضیع من حفظته به» خدایا! او را پناه ده از شرّ همة آنچه که آفریده‌ای و پدید آورده‌ای و ایجاد کرده‌ای و نقشه کشیده‌ای، و حفظ کن او را از پیش رو و پشت سر و از طرف راست و ازطرف چپ و از بالای سرش و زیر پایش به نگهداری و حفظ خودت، آن‌چنان حفظی که تباه نمی‌گردد و ضایع نمی‌شود آن کسی که تو او را حفظ کنی». جواب از این اشکال این است که شاید منظور از حفظ در دعای وارده حفظ از بلاها باشد و اگر به فرازهای قبل از این جملات که در دعا ذکر شده رجوع کنیم مطلب روشن‌تر می‌شود، در اوّل دعا می‌فرماید: «اللّهم ادفع عن ولیّک و خلیفتک...؛ خدایادفع کن بلا را از ولیّ خودت و خلیفة خودت» بنابراین، جملات بعدی هم بر همان روال است، می‌خواهد بفرماید: « الله اعلم» خدایا! او را از همة اطراف محافظت فرما تا اینکه او را از هر گونه آسیبی در امان باشد. آسیب‌ها شامل هرگونه بلا، مریضی، سوء قصد و اهانت می‌شود. اگر بگویید در دعای وارده، کلمة بلا و گرفتاری نیست، جواب اینست که مناسب با جملة « اللّهم ادفع عن ولیّک...» همان دفع از بلایا خواهد بود؛ معمولاً وقتی می‌خواهند از بیماری و مانند آن جلوگیری کنند با کلمة «دفع» عنوان می‌شود. در خاتمه می‌خواهیم به عللی بگوییم که اساس ایراد و اشکال بر هم می‌ریزد و آن به این خاطر است که صدقه و همچنین دعا برای آن حضرت (مطلقاً) شایسته است یعنی چه برای دفع بیماری‌ها و چه برای حفظ آن وجود مقدس؛ بیان این مطلب آنست که لزومی ندارد شیعیان و مسلمانان که به دعا و صدقه در زمان غیبت موظف هستند توجه به غایت کنند و چون حفظ حضرتش را خداوند به عهده گرفته) بلکه ما مکلف هستیم برای آن حضرت صدقه دهیم و دعا کنیم (مطلقاً) یعنی چه برای حفظ باشد و چه برای سلامتی آن حضرت از بیماری‌ها و به تعبیر دیگر لازم نیست علت و حکمت ?ین وظیفه شایسته را لازم نیست بدانیم، ما باید بر طبق دستورات شرع ـ چه واجب و چه مستحب ـ عمل کنیم. ماهنامه موعود شماره 109 پی‌نوشت‌ها: 1. بیت الاحزان، خلج شیخ عباس قمی. 2. مفاتیح الجنان، اعمال وارده در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان. 3. ینابیع الحکمة، ج 3، ص 459. 4. ینابیع الحکمة، ج 3، ص 459. 5. وسایل الشیعه، ج 5، ص 367، ح 9. 6. منتهی الآمال. 7. کشف المحجة، علی بن طاووس، صص 152 ـ 151. 8. کشف المحجة، علی بن طاووس، صص 152 ـ 151، فصل 150. 9. اصول کافی، ج 2‌، ص 159، باب والدین، حدیث 1.

سید محمد تقی جواهری http://montazeranemahdi.com