حضرت علی علیه السلام در روز جمعه سیزدهم ماه رجب و سی سال پس از عام الفیل از بانویی به نام فاطمه بنت اسد در کعبه زاده شد . پدر او ابوطالب ، بزرگ مکه و رئیس بنی هاشم بود.

اما ازآغاز زندگی از لطف و مهربانی پیامبراکرم( ص) بهره مند شد. طهارت نفسانی امام و پرورش او در دامان رسول خدا سبب شد تا از دوران کودکی با دیده نافذ و گوش شنوای خود چیزهایی را ببیند وصداهایی را بشنود که برای مردم عادی غیر ممکن بود.(1) آن حضرت بعد از بعثت رسول اکرم(ص) ده ساله بود که ایمان آورد و افتخار سبقت در پذیرش اسلام را به خود اختصاص داد.

پس از بعثت پیامبراکرم(ص) 23 سال در کنار پیامبر بود و با تمام وجود به دفاع از آرمان و اهداف عالی پیامبر پرداخت و در سخت ترین لحظات با ایثار و از خود گذشتگی به یاری پیامبر شتافت که از این طریق به افتخاراتی نایل آمد و حوادثی مانند:

1-  ماجرای یوم الانذار

2- داستان لیلة المبیت

3- ماموریت ابلاغ آیات برائت

4- فتح قلعه های خیبر

5- واقعه غدیر

6- همسری تنها دخت پیامبر و... را به خود اختصاص داد.

پس از رحلت پیامبراکرم ( ص ) صداقت، پاکی و امتیازهایی همانند سبقت در پذیرش اسلام و وصی و وزیر و برادر پیامبر بودن، حدیث منزلت و ثقلین و غدیر و ... به فراموشی سپرده شد و نیرنگ و فریب، کتمان حقایق، حریف و زور، چهره گشود و آل رسول مجبور به سکوت و کناره گیری شدند.

 

 

عوامل کناره گیری امیرالمومنین (ع) از حکومت

1-  ضرورت حفظ اسلام ، عزت مسلمین و وحدت امت اسلام، برای مقابله با دشمنان داخلی و خارجی.

2- جلوگیری از ایجاد زمینه انحراف و ارتداد افراد زیادی که تازه مسلمان بودند.

3- حاکمیت جو تحریف، زور ، اختناق و فشار.

4-  بی نتیجه ماندن رهنمودهای آن حضرت برای دعوت مردم به سوی حق.

5- برخوردار نبودن از امکانات و قدرت کافی برای باز پس گیری خلافت.

6- خو گرفتن بسیاری از مردم با وضعیت موجود و بیعت بزرگان قبایل با خلیفه اول.

 

 

شیوه های تبلیغی امام

 

1-  حکمت

به کارگیری حکمت درامر هدایت و تبلیغ، یکی از شیوه های ارزشمندی است که امام علی علیه السلام در کنار موعظه و مجادله بر اساس فرموده قرآن کریم:" ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظة الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن."( نحل /125) مورد توجه قرار داده است.

حکمت در لغت به معنای منع است.(2) در میان مفسران درباره حقیقت حکمت دو دیدگاه اصولی وجود دارد: مشهور مفسران بر این عقیده اند که حکمت به معنای حجت، برهان، استدلال و سخن استوار است و ناظر به محتوا است.(3)

برخی دیگر همانند سید قطب، حکمت را به معنای شیوه تبلیغ می دانند و بر این باورند که مبلغ باید در راه تبلیغ ، راه حکمت را پیماید و هر چیزی را بر جای خود گذارد و با مقتضای حال عمل کند.(4)

آنچه به نظر می رسد، بین این دو دیدگاه منافاتی وجود ندارد و جمع بین آن دو ممکن است، بدین ترتیب می بینیم که آن امام همام در شیوه تبلیغی خود این روش حکیمانه را به کار برده است. زیرا که در بسیاری از بحثهای نهج البلاغه، درباره اثبات توحید به براهین فلسفی استدلال می کند.

 

 

2- موعظه

عمده ترین شیوه تبلیغی امام، شیوه موعظه ای است.

وعظ در لغت به معنای بازداشتن و منع کردنی است که مقرون به بیم از عواقب کار باشد.(5)

و در مجمع البحرین آمده است:" موعظه عبارت است از سفارش به تقوا و ترغیب به طاعتها و پرهیز از گناهان و بر حذر داشتن از اینکه کسی فریب دنیا را خورده و دل به زر و زیور آن نبندد. (6)

با بررسی نهج البلاغه در می یابیم که حضرت از این راه استفاده می نمودند. خطابه های امام در موقعی ایراد شده است که باید احساسات برافروخته شود و طوفانی ایجاد کند و بنیاد ظلمی برکنده شود . همچنان که در صفین در آغاز برخورد با معاویه چنین کرد.(7)

از آنجا که علی علیه السلام مرد سخن بود و سخنانش حد وسط کلام مخلوق و خالق بود(8) ، با بیان شگفت خود بارها با مردم سخن گفت و اندکی از این سخنان در نهج البلاغه جمع آوری شده است و انواع خطبه های سیاسی، حماسی، اقتصادی، موعظه ای، اخلاقی و ... در آن یافت می شود که معروف ترین آنها عبارتنداز :

1- خطبه شقشقیه که در آن به تحلیل سیاسی حوادث ناگوار پس از رحلت رسول خدا(ص) می پردازد و از غصب خلافت و دوره های گوناگون آن سخن می گوید.

2- خطبه قاصعه که در آن به دستورات اخلاقی ، اهمیت واجبات الهی و پرداخت حقوق مالی و عبرت گرفتن از دنیا می پردازد.

3- خطبه همام- متقین- که در آن اوصاف پارسایان را بر می شمارد.

شیوه موعظه ای امام که عمده ترین شیوه تبلیغی آن حضرت است ، بیشتر در زمانی که حکومت را در دست داشت، استفاده می شد.

 

 

3- مجادله

یکی دیگر از شیوه های تبلیغی امام مجادله است. مجادله در لغت به معنای پیچاندن طناب است و سپس به پیچاندن طرف مقابل و گفتگو برای غلبه به کار رفته است.(9)

مجادله بر سه قسم است: مجادله احسن، مجادله حسن، مجادله غیر حسن(بد).(10)

از آنجا که شیوه تبلیغی آن حضرت واقع نگری و حقیقت گرایی است ، از مجادله به غیر حسن پرهیز نموده و در موارد فراوانی روش مجادله به احسن و یا مجادله حسن را به کار برده است وطبرسی در کتاب الاحتجاج خویش نمونه های زیادی از این گونه موارد را بیان کرده است.

 

 

4- حقیقت گرایی و واقع نگری

سیاست اسلام و قرآن در تبلیغ بر اساس حقیقت گرایی و واقع نگری استوار است و تبلیغی را که بر اساس دروغ، ریا، سازش کاری، نیرنگ، به کارگیری ترفندها و سوژه های گمراه کننده باشد ، منع نموده است. اتخاذ چنین سیاستی، سرلوحه کارعلی علیه السلام  وسایر رهبران الهی بوده است. آنها به جز حق، تکلم نمی کردند و با حسن عمل، اخلاق و رفتار به هدایت دیگران می پرداختند و اسوه حسنه در تبلیغ و دعوت بودند.

امیرالمومنین علیه السلام می فرماید: به خدا قسم، معاویه از من زیرک تر نیست، لکن او با نیرنگ و گناه و بی پروایی عمل می کند واگرنبود نفرت از حیله و نیرنگ، من زیرک ترین مردم بودم ، ولی هر مکر و نیرنگی گناه است و هر گناه کفر است و برای هر نیرنگ باز، پرچمی است که در روز قیامت بدان معرفی می گردد.(11)

 

 

5- مخاطب شناسی

مخاطب شناسی یکی از ارکان اساسی تبلیغ است، زیرا اگر مخاطبی نباشد که پیام را دریافت کند، تبلیغ و پیام رسانی معنی نخواهد داشت.(12)

هر مبلغی باید بداند مخاطب کیست؟ فرد است یا گروه؟ گروه های سنی ، جنسی و اعتقادی مخاطبین چه کسانی هستند، شرایط اجتماعی و افکار عمومی محیط مخاطبین چگونه است و...(13)

در سیره تبلیغی امیرالمومنین (ع) موارد فراوانی دیده می شود که اصل مخاطب شناسی و مقتضای حال مخاطبین را رعایت کرده است.

بهترین نمونه آن، برخوردهای گوناگونی است که امام با مردم داشت. در بسیاری از موارد می بینم که با مردم برخورد پر محبت و صمیمی داشت و مومنان را از تندخویی برحذر می داشت . گاهی هم با دوستان گنهکار از هر گونه ترحم و احساسات عاطفی خودداری کرده است و با آنان برخورد بسیار شدید داشته است.  گاهی نیز با دشمنان لجوج برخورد خشن داشت. به عنوان نمونه، مغیرة بن شعبه می گوید: به امیرالمومنین توصیه کردم که کارگزاران عثمان را در جای خویش تثبیت کند تا امور استحکام یابد. حضرت فرمود: ساعتی امثال آنان را بر مردم امیر نمی کنم. مغیره گفت: ابتدا تثبیت کن و چون از مردم بیعت گرفتید ، عزلشان کن. حضرت فرمود: در کار، نیرنگ نمی کنم.

سپس مغیره می گوید: لااقل معاویه را تثبیت کن. امام فرمود: دو روز هم او را بر مردم امیر نمی کنم.(14)

 

 

6- کاربرد اصول روانشناسی

یکی از موثرترین ابزارهای تبلیغ و عوامل موفقیت آن در جذب مخاطب، روانشناسی تبلیغ است. گرچه اصول روانشناسی در تبلیغ به صورت کلاسیک از ابتکار علوم معاصر است ، ولی سیره رهبران الهی وائمه اطهار علیهم السلام نشان می دهد که آنان همواره در شیوه تبلیغی خود به اصول روانشناسی فردی و اجتماعی توجه کامل داشته اند و در سیره تبلیغی امیرالمومنین (ع) موارد فراوانی دیده می شود که این اصول را از جمله: تحریک عواطف و احساسات، تنبیه و تشویق، تکرار، تحقیر دشمنان و تکریم دوستان و... به کار برده است.

بهترین نمونه آن، زمانی است که لشکرش با لشکر معاویه در صفین به یکدیگر می رسند و لشکر معاویه پیشدستی می کنند، شریعه( محل ورود آب) را گرفته و آنان را از برداشتن آب مانع گشتند و امام می خواست که این مشکل را از طریق مذاکره تمام کند و معاویه این عمل را برای خود موفقیتی به حساب می آورد و از هر گونه مذاکره خودداری می کرد. در اینجا بود که در برابر لشکرش قرار گرفته و چنین خطابه ای ایراد نمود:

" همانا دشمن گرسنه جنگ است و از شما نبرد می طلبد، اکنون دو راه در پی دارید یا تن به ذلت و پستی و عقب ماندگی دادن و یا تیغ ها را با خون خود سیراب کردن و سپس سیراب شدن. مرگ این است که زنده باشید، اما مقهور و مغلوب. زندگی آن است که بمیرید، اما غالب و پیروز. همانا معاویه گروهی ناچیز از گمراهان را به دنبال خود کشانده و حقیقت را بر آنها پنهان داشته است تا آنجا که گلوی خویش را هدف تیرهای شما که مرگ را همراه دارد قرار داده اند. "(15)

با بیان این چند جمله حماسی احساسات آنان را تحریک و تهییج می کند، خون ها را به جوش و غیرت ها را به خروش می آورد. لشکر خود به خود حرکت می کند و یاران معاویه را به عقب می رانند و شریعه را دراختیار می گیرند.

 

 

7- تبلیغ عملی

یکی دیگر از شیوه های تبلیغی امام علی علیه السلام تبلیغ با عمل می باشد . موارد اثرگذاری اخلاق و رفتار آن امام همام بر مخالفان و جذب آنان بسیار بوده است و داستان های فراوانی دارد از جمله: امام صادق علیه السلام از پدرانشان نقل می کند که مردی ذمی( اهل کتاب) با امیرالمومنین همسفر شد.

ذمی گفت: قصد کجا دارید؟

امام فرمود: قصد کوفه دارم.

همین که به دو راهی رسیدند و مرد ذمی از علی علیه السلام جدا شد، امام او را همراهی نمود.

ذمی گفت: مگر شما عازم کوفه نبودید؟

فرمود: چرا.

ذمی گفت: پس چرا راه خود را ترک کردید؟

فرمود: توجه دارم.

ذمی گفت: پس چرا به راه خود نرفتید و مرا همراهی کردید؟

فرمود: اتمام حق مصاحبت این است که انسان رفیق خود را هنگامی که از او جدا می شود همراهی کند و پیامبر ما چنین توصیه فرمود.

ذمی گفت: چنین دستور داده؟

فرمود: آری.

ذمی گفت: معلوم می شود کسانی که او را پیروی کرده اند به دلیل رفتار خجسته او بوده است. از این رو من به حقانیت دین تو شهادت می دهم.

ذمی، علی علیه السلام را همراهی کرد و چون وی را شناخت، اسلام را اختیار نمود.(16)

 

 

8- معرفی الگوها

8- یکی از شیوه های مهم تبلیغ، معرفی الگوها است که در این شیوه مبلغ می تواند واقعیت را عینیت بخشد.

در شیوه تبلیغی امام در این زمینه کافی است به خطبه 159 از خطب آن حضرت در نهج البلاغه مراجعه شود که در این خطبه رسول خدا(ص)، حضرت موسی، عیسی و داود علیهم السلام رابه عنوان الگو معرفی می کند و فرازهایی از فضایل اخلاقی آنان را بیان می نماید:

" پیروی کردن از رفتار رسول خدا(ص) برای تو کافی است و بر مذمت دنیا و معیوب بودن و بسیاری رسوایی ها و بدی ها ، آن، تو را وکیل و راهنما باشد، زیرا اطراف آن ( وابستگی ودوستداری) از آن حضرت گرفته شده و جوانب آن( دلبستگی به همه چیز آن) برای غیر آن بزرگوار آماده گشته و از نوشیدن شیرش منع شده اند، از موسی (ع) که خدا با او سخن گفته پیروی کن، آنگاه که می گفت: " پروردگار من به آنچه از خیر و نیکویی برایم بفرستی نیازمندم." به خدا سوگند موسی از خدا نخواسته بود مگر نانی را که بخورد. و اگر بخواهی بار سوم پیروی کنی از داود که دارای مزامیر و زبور بود و خواننده اهل بهشت می باشد که با دست خود از لیف خرما زنبیل ها می بافت...

و اگر خواهی پیروی از عیسی بن مریم را، بگو که ( هنگام خوابیدن) سنگ را زیر سر گذاشته بالش قرار می داد و جامه زبر می پوشید و طعام خشن می خورد.(17)

 

 

9- روش بی اعتنایی

از روش های تبلغی که دربرخی از موارد باید به کار گرفته شود، بی اعتنایی به لجوجان و جاهلان است. مبلغ، گاه با کسانی برخورد می کند که نیکی، تواضع، و مهربانی او را لجوج تر می کند و بر گستاخی اش می افزاید. امیرالمومنین ( ع ) در موارد بسیاری دیده می شود که چنین برخوردی با افرادی جاهل و لجوج داشته است.www.tebyan.

نوشته شده در چهارشنبه 90 خرداد 25ساعت ساعت 11:14 صبح توسط کارگزار آرمان شهر مهدوی| نظر بدهید